Dania jarskie co to? Wiele osób może nie wiedzieć, ponieważ jarstwo to termin, który w dzisiejszych czasach spotyka się coraz rzadziej. To dlatego, że dieta jarska dziś nazywana jest wegetariańską a jarosz to po prostu wegetarianin według współczesnych definicji. Warto jednak pamiętać, że odchodzenie od jedzenia mięsa nie jest nowym trendem. W rzeczywistości o zamianie produktów zwierzęcych na dania roślinne mówiło się głośno ponad 100 lat temu! Żeby to sobie uzmysłowić wystarczy sięgnąć po publikacje z końca XIX i początku XX wieku w których pojawiają się jarskie dania.
Dieta jarska co to jest i skąd wziął się ten termin?
Geneza tego terminu jest bardzo prosta. Jarosz to po prostu ktoś, kto je dużo jarzyn, czyli warzyw. Jarska kuchnia to zatem zbiór przepisów opartych na warzywach. Za ojca ruchu jarskiego na ziemiach polskich uznawany jest Konstanty Moes-Oskragiełło, który po raz pierwszy wyjaśnił co to znaczy być jaroszem w swojej książce „Przyrodzone pokarmy człowieka i wpływ ich na dolę ludzką” wydaje w 1888 roku. Moes-Oskragiełło podobnie jak inni ludzie, którym bliska była jarska dieta dowodzili, że taki sposób odżywiania jest nie tylko zdrowy, ale też historycznie uzasadniony, ponieważ tak jedli nasi przodkowie. Istotnie z źródeł pisanych i z badań archeologicznych wynika, że Słowianie na co dzień spożywali przede wszystkim produkty roślinne, po mięso sięgając tylko sporadycznie.
Dieta jarska a wegetariańska
Początki wegetarianizmu przypominały dzisiejszy wiktarianizm. Wspomniany Moes-Oskragiełło, zachęcał do tego, żeby pokarmy roślinne jeść surowe i nieprzetworzone. Przekonywał na przykład do żucia surowych ziaren. Można powiedzieć, że pionier ruchu jarskiego był bardziej radykalny niż dzisiejsi wegetarianie. Za niezdrowe produkty uważał nie tylko mięso, ale również miody, sól, kawę, herbatę i kakao.
Jarosz i potrawy jarskie w prasie i w książkach
Inną znaną postacią związaną ze środowiskiem Jaroszy był Augustyn Czarnowski, założyciel czasopisma „Przewodnik Zdrowia”. Jego żona Maria Czarnowska wydała książkę „Jarska kuchnia zawierająca wypróbowane przepisy przyrządzania smacznych a zdrowych potraw roślinnych oraz naukowe uzasadnienie jarstwa”, a następnie kolejną publikację pod tytułem „Kucharz jarski czyli zbiór przepisów jak przyrządzać zarówno potrawy smaczne i zdrowe jak i tanie i wykwintne”. To właśnie te broszury pozwoliły odkryć staropolskie dania jarskie. Małżeństwo Czarnowskich wydawało także od 1912 roku czasopismo „Jarskie życie”. Zdarzały się także bardziej dosadne tytuły jak „Precz z mięsożerstwem” Janisława Jastrzębowskiego – książka wydana w 1907 roku. Tak wyglądała promocja wegetarianizmu na długo przed powstaniem blogów kulinarnych i mediów społecznościowych.
Polskie dania jarskie w restauracjach i nie tylko
Posiłki jarskie przygotowywane według wskazówek zwolenników tego ruchu można było nie tylko przygotować w domu, ale również zjeść na mieście. Z informacji zamieszczonych na łamach „Jarskiego życia” wynika, że na początku XX wieku na ziemiach polskich działało przynajmniej 11 takich lokali w dużych miastach – po trzy w Warszawie i we Lwowie, dwa w Krakowie i po jednym w Łodzi, Wrocławiu i Katowicach. Dania jarskie kuchnia polska znała jednak od dawna. Warto pamiętać o tym, że liczne potrawy mięsne jadano przede wszystkim na dworach, natomiast niższe warstwy społeczne na co dzień opierały swoją dietę na produktach roślinnych. Jeśli interesują Cię tradycyjne dania jarskie przykłady znajdziesz na wigilijnym stole. Takimi potrawami są na przykład ruskie pierogi, kutia czy barszcz czerwony z buraków. Tradycyjna kuchnia polska zna także liczne dania jarskie na piątek jak knedle, makaron z owocami czy kotlety jajeczne. Jeśli interesują Cię dania jarskie menu ułożysz bez większego trudu nawet bazując na starych przepisach, które pamiętają jeszcze nasze babcie.
Jarska dieta jako lekarstwo
W dawnych czasach wierzono także, że jarskie potrawy mają właściwości lecznicze. Apolinary Tarnawski prowadził ośrodek leczniczy w Kosowie Huculskim w którym karmił swoich pacjentów roślinnymi potrawami aby odzyskali zdrowie. Swoje doświadczenia w tej dziedzinie opisał w 1909 roku w broszurze „Objaśnienie sposobu leczenia w lecznicy dra A. Tarnawskiego w Kosowie w Galicyi”. Ten sam autor opisał 20 lat później proste dania jarskie w książce „„Kosowska kuchnia jarska”.
Jak zacząć dietę jarską i jakie są jej zalety?
Dziś już wiadomo, że dieta jarska, czyli wegetariańska, nie musi się wiązać z radykalną zmianą stylu życia. Przemiany można wprowadzać stopniowo zamieniając niektóre produkty zwierzęce na roślinne. Można to łatwo zrobić mając pod ręką zamienniki - mleko sojowe zamiast krowiego, smalczyk wegański zamiast tradycyjnego albo fileciki roślinne zamiast filecików z kurczaka.
Dieta jarska może być ciekawa, urozmaicona i bardzo smaczna. Co więcej można dostrzec jej pozytywny wpływ na samopoczucie - więcej energii, mniej problemów żołądkowych, pozytywne wpływ na środowisko naturalne. Nie sposób pominąć także aspektów ekonomicznych. Bez mięsa można jeść taniej, szczególnie gdy jarosz często sięga po niedrogie produkty sezonowe.
Polska kuchnia jarska - podsumowanie
Wiesz już, kim jest jarosz i co znaczy kuchnia jarska. Warto pamiętać o tym, że zamiłowanie do bezmięsnych potraw w polskiej tradycji kulinarnej istnieje od dawna. Chociaż 100 lat temu miłośnicy kuchni jarskiej nie mieli takiej wiedzy dietetycznej jak współcześni, intuicyjnie czuli, że wyeliminowanie z codziennej diety produktów mięsnych może mieć pozytywny wpływ na dobrostan. Dania jarskie szybkie i proste do przygotowania towarzyszą nam od wieków. Chociaż wydaje się, że wegetarianizm to nowy trend, w rzeczywistości bezmięsne potrawy to nie nowość. Ciekawe czy gdyby dawni jarosze przenieśli się w czasie zasmakowałyby im produkty roślinne Garden Gourmet. My jesteśmy pewni, że tak!
Bibliografia:
1. Brodacki J. 2012, Trawożerne dziwaki, czyli jak jarosze uzdrawiali naród polski, Mówią Wieki, 11/12.
2. Smaga Ł. 2017, Konstatny Moes-Oskargiełło. Ojciec polskiego jarstwa, Kraków
3. Smaga Ł. Jarstwo w międzywojennej medycynie, Miesięcznik Dzikie Życie, 2020, nr 6, s. 24-27
4. Smaga Ł. Pierwszy krzewiciel idei jarstwa w Polsce, Miesięcznik Dzikie Życie, 2018, nr 9, s. 20-23
